Robotların Babası El Cezeri
- Burak Yorulmaz
- 31 Mar 2017
- 3 dakikada okunur
Tam ismi, Cizreli Ebul-iz (Ebû’l İz İbni İsmail İbni Rezzaz El Cezerî ) ya da Avrupa’nın bildiği ismiyle El-Cezeri Müslüman bilgin, mucit, makine mühendisi, zanaatkâr ve sanatçı, matematikçi ve astronom. 1136-1206 yılları arasında yaşadı.El Cezeri bütün icatlarını Avrupa’dan çok daha önce yapmış ve kitaplaştırmıştır.Eserlerini inceleyecek olursak;
Kam Mili ve Krank Mili
El-Cezeri kam milini ilk defa 1206 yılında otomatik su saatinde ve su kaldıracında kullanmıştır. Kam mili daha sonra Avrupa’da, ancak 14. yüzyıl mekanizmalarında görülebilmiştir.
Krank mili, eksantrik (dış merkezli) bir mildir ve pistonların yaptığı doğrusal hareketi dairesel harekete çevirir. Krank mekanizmasına benzeyen ve el ile çevrilen eksantrik bağlı mil ilk olarak milattan önce 5. yüzyılda İspanya’dan Roma İmparatorluğu’na yayıldı. Krank mili ve piston mekanizmasının ilk örnekleri ise milattan sonra 3. yüzyılda Roma İmparatorluğu sınırları içinde bulanan Hierapolis’te (bugünkü Denizli) su değirmenlerinde görüldü. Krank mekanizması 9. yüzyılın ortalarında Benu Musa kardeşlerin “Maharetli Cihazlar Kitabı” isimli eserlerinde çeşitli hidrolik cihazlarda da görülür.
El-Cezeri 1206 yılında icat ettiği krank milini, iki silindirli bir su pompasında kullanmıştır. Modern örneklerine oldukça benzeyen bu sistemde dönen bir çarka krank mili ile bağlı olan çubuklar, çarkın dairesel hareketine karşılık doğrusal hareket meydana getirmişlerdir. Bu sistem günümüzde buhar makinalarının, içten yanmalı motorların ve mekanik otomatik kontrol ünitelerinin temelidir.
Su Dağıtım Sistemleri
El-Cezeri dişliler ve hidrolik mekanizmalar kullanarak ilk su dağıtım sistemini kurmuş ve su sistem ile Şam’a camilere ve hastanelere su verilmesini sağlamıştır.
Otomatlar
El-Cezeri’nin yaptığı en ilgi çekici cihazlardan biri su gücü ile hareket eden tavuskuşudur. Ayrıca hidrolik güç ile hareket eden ilk otomatik kapıları da kendisi yapmıştır. Hatta bu mekanizmaları birleştirerek çeşitli işlevleri bir araya getirmiştir. Britannica Ansiklopedisi’ne göre Leonardo da Vinci çalışmalarında El-Cezeri’den etkilenmiştir.
El- Cezeri, Artuklu Sarayı’nda bir robot yaparak Artuklu hükümdarına takdim etti. Otomatik olarak çalışan ve kendi kendine bazı hareketler yapan alet, dünya tarihinin ilk robotu oldu.Bu da gösteriyor ki İslam dünyasındaki otomatlar Osmanlı Sultanı 2. Abdülhamid'in Japon İmparatoru Meji'nin yeğeni Prens Komatsu'a hediye ettiği insan şeklinde tasarlanan 'Alamet' adlı robotla sınırlı değill.
Bu dahi bilim adamımız, Leonardo da Vinci'den tam 300 sene evvel dişli çarklar ve esaslarına dair kaideleri kitabında anlattı. Hatta Leonardo da Vinci bu kaidelerin birçoğunu bilmemektedir. El-Cezeri, günü 24 eşit saate ayırarak dünya bilim tarihine adını yazdırdı. Bilimin kaynaklarına sahip çıkmaya çalışan Avrupalılar ise onun bulduğu saat düzenini ancak 18. yüzyılda kullanmaya başladı.
Sibernetiğin Kurucusu
El-Cezeri; robotlar, saatler, su makineleri, şifreli kilitler, kasalar, termos, otomatik çocuk oyuncakları, otomatik yüzen kayık, su tulumbaları gibi çok sayıda buluşa imza attı. El- Cezerî'nin yaptığı makinelerın çoğu su ile çalışır. Mekanizmaların su temelli çalışmasının ise basit bir nedeni vardır. Henüz elektrik keşfedilmemiştir. Her mekanizma çalışabilmek için süreklilik arz eden güce ihtiyaç duyacaktır. Özellikle saatler, çalgılar gibi sistemlerde iç denetim mekanizmaları ve sibernetik en önemli konudur. El-Cezeri aradığı kesintisiz güç kaynağını su ile oluşturmuştur. Su yalnız enerji kaynağı değil, zaman ölçü birimi, akış hızıyla melodi verici ve hatta abdest alma robotunda olduğu gibi bir kişisel bakım robotunun ana çalışma nedenidir.
Sibernetiğin kurucusu olarak bilinen nörolog Ross Ashby’den 800 yıl önce de sibernetik ve otomatik makinelerin kendi kendine çalışması konusunda bilimsel çalışmalar yaptı; bu bilimin temellerini attı.
Bunların dışında El-Cezeri hakkında günümüze çok az bilgi ulaşmıştır. Bu bilgilerin büyük çoğunluğu“Maharetli Mekanik Cihazların Bilgisini İçeren Kitap” isimli eserinden gelir.
En meşhur eserlerinden biri olan bir su saati, Arşimet’in çalışmalarından esinlenilmiştir. Benu Musa kardeşlerin çeşmesi, El-Usturlabi’nin mum saati, El-Hüseyin’in müzik çalan otomatı gibi makinalar, El-Cezeri’nin üzerinde çalıştığı ve geliştirdiği eserlerdir.
Comentarios